O LUGAR DE NACEMENTO:

A ALDEA (CÓRGOMO):

Florencio Manuel Delgado Gurriarán naceu en Córgomo (Vilamartín de Valdeorras, Ourense) o día 27 de agosto de 1903.

CÓRGOMO DE VALDEORRAS

 

Meu Córgomo de Valdeorras

é bocarribeira crara.

Por Córgomo de Valdeorras

non anda a Santa Compaña,

porque o bon viño escorrenta

medos, trasnos e pantasmas.

Moucho, Valsadal, Chancelo…

viñas de viño baril.

O viño da nosa adega

manda mecha no Brasil!

(Galicia infinda, 1963)

A COMARCA (VALDEORRAS):

Situada no oriente ourensán –e atravesada polo río Sil–, a comarca de Valdeorras está formada por nove concellos: O Barco (a capital comarca), O Bolo, Carballeda de Valdeorras, Larouco, Petín, A Rúa, Rubiá, A Veiga e Vilamartín de Valdeorras. A comarca caracterízase pola súa elevación, pois nela atopamos os maiores cumios de Galiza. Tamén por un produtivo val, que atravesa o río Sil. Viñedos e soutos de castiñeiros abundan por esta zona. As terras de Valdeorras aparecen reflectidas na poesía de Florencio. Mais non só elas: hai máis temas.

VALDEORRAS

 

Miña noiva,

miña terra:

Á beira do Sil deitada,

para ollar a túa beleza

do mesmo xeito que a «Venus

do espello», nel se contempra.

Terra de curvas tan doces

coma os peitos dunha nena

e de recendente aroma

coma o alento dunha deusa.

Verde mantelo de vides

cobre o teu corpo de femia

lanzal e morada cofia

amostras na nobre testa.

Tecéronche os castañeiros

un refaixo de candeas,

que loces antre a ledicia

das festas da primaveira.

(Cantarenas, 1981)

A PAISAXE VALDEORRESA:

CANTIGA DA VENDIMA

 Antre as retortas cepeiras,

frorazón de raparigas

dálle aos acios doce morte

coas manciñas que acariñan.

O vento abanea as vidras

para darlle o adeus aos acios;

do roxo culeiro sol

escoa o celme dos raios.

Manciñas de nenas louras

antre as follas depinican,

follas das tortas cepeiras

as mornas fazulas bican.

(Bebedeira, 1934)

HINO AO VIÑO

Groria a Deus!

Louvanzas a El–Señor,

que, encol da probe terra,

esta benzón botou

do viño das cepeiras!

Groria a Deus!

Louvanzas a El–Señor!

Por nos redimir,

Cristo o sangue deitou;

aquel sangue mouro acio o aparellou;

na vindima

(nova e leda paixón)

o acio mouro fará de redentor

pra as penas desbotar

pra nos redimir da dor.

(Bebedeira,1934)

CASOIRO

Casou don Godello

con dona Mencía

e van pór casa

polo «Val das Viñas».

Daquela xuntanza,

foron de padriños

a rica Viura

e o rico Caíño.

Houbo baile e foi

a millor parexa

mozo Merenzao

e a Mociña Fresca.

A nena Garnacha

púxose vermella,

porque, o Brencellao,

fíxolle unha festa.

(Galicia infinda, 1963)

O SOUTO MORTO

Santa Compaña

dos castiñeiros.

Do mal cativo

todos morreno:

Corpos retortos

como xemendo.

Tácita queixa

dos toros vellos.

Verde gafura

de brións e fentos,

no cerne podre

dos castiñeiros.

Pranto de follas

e guizos secos.

Ponlas espidas.

Infindo inverno…

(Galicia infinda, 1963)

A TRAXEDIA DOS CASTIÑEIROS. O CASTIÑEIRO MORTO

Retorto castiñeiro, outrora san e forte,

atópaste ferido do machado da morte;

as túas folliñas, murchas, van caíndo no chan,

ouh tristura dunha árbore despíndose no vran!

(Bebedeira, 1934)

ROMANZOS. ROMANZO DO CABALEIRO OURIZO

 

O ourizo, siñor feudal

do pazo dos castiñeiros,

inda que llo dea a cara

non é de forca e coitelo.

Fillo dunha loura dona

e dun baril cabaleiro

armado de verdes armas,

ao nascer foi mol e tenro,

que a súa nai, toda bondade

que morreu en arrrecendo

de santa, deixoulle ao fillo

a súa bondade en herdo;

dispois a loita da vida

veu a darlle duro aspeito,

mais, inda que o seu carácter

figure ser aspro e fero

anda a gardar un tesouro

de nobreza, aló no peito.

(Bebedeira, 1934)

COUSAS DAS SERRAS

 

Con arruda esfrega a «Lastra»

o ventre das súas ladeiras,

ten unha enchenta de inverno

e ceiba arrotos de brétema.

 

«Montouto», vello petrucio,

ten un proído dos diaños,

róienlle as brillas as crabas

cal se foran carrapaxos.

 

Aos espantallos das nubens

«Pía Páxaro», sen medo,

peteira os graus das estrelas

antre as searas do ceo.

 

A testa de «Manzaneda»

fuma o tabaco das bouzas,

e ata o ceo bota chamas

e fume pola cachopa.

 

A pena «Trevinca» tense

por millor moza cás outras

e faille tolos acenos

de bulra ás montañas todas.

 

A serra do «Eixe», que vei

de lonxe aqueles acenos,

un desafío lle manda,

polo correio do vento.

(Bebedeira, 1934)

A CADEA

As penas gardas civís,

ao río Sil lévano preso.

……………………………..

Seica din que aló no monte

zugoulle o sangue aos regueiros; esforciou doncelas fontes

arroubou o ouro das serras

para gastalo no mar

no cabaret das sereas.

Deron parte del os lobos

cando ía fuxir a Cuba,

e inda que, en Montefurado,

meteuse no monte, a lúa

descobriuno e déronlle o alto.

…………………………….

Do muíño nunha touta

a gaiola dos regatos,

terá, por vida, cadea

e mais traballos forzados.

(Bebedeira, 1934)

A GUERRA E O EXILIO:

Militante do Partido Galeguista, tras o golpe de estado de 1936, Florencio Delgado Gurriarán ten que marchar para o exilio. Será un dos centos de refuxiados políticos que a bordo do barco Ipanema chegan a México. Tras tres viaxes momentáneas a Galiza –en 1968, 1976 e 1981–, falece en Fair Oaks (California) en 1987.

ALEXANDRE BÓVEDA

 

Acesa lus dun malogrado abrente,

circio mestre, de circia mocedade,

siso, pulo, paixón, saber, bondade, corazón xeneroso, limpa mente.

 

Varudo paladín na loita urxente

–viñera o tempo da maturidade–,

man na fouce, segache a nosa herdade,

á chamada dos bardos, obedente.

 

A túa vida foi curta e non puideches cumprir, daqueles, o mandado inteiro, mais, ao dar o teu sangue, ti soupeches,

 

mártir e loitador, trunfar da morte

e conquerir o posto de guieiro

da Galiza inmortal, enfesta e forte.

(O soño do guieiro, 1986)

OS LOBOS DA XENTE

 

De novo, os lobos da xente

andan ceibes pola terra:

searas do chan brañego,

verdes agros da ribeira,

a beiramar de feitizo

–Galiza, Galiza inteira–

das rixas patas dos lobos

sinten, no chan, a mancela

Coitados vellos petrucios!,

coitadas naiciñas vellas!,

coitados orfos cativos!,

coitadas mozas sinxelas!,

coitado pobo galego!,

coitada xente da aldeia!…

Ouh, coitada nai Galiza!

coitada, coitada Terra!

Anda a xorrar o teu sangue

e tes a carne maltreita

e o corazón tes ferido

polo dentamio das feras!

(O soño do guieiro, 1986)

LEVAN A CRISTO POR FÓRA…

 

Levan a Cristo por fóra,

levan o demo por dentro;

a relixión nas camisas,

do inferno as paixóns, no peito:

frechas, xugo, escapularios

–morte, escravitú, amuletos–,

insignias maldizoadas,

enfeite de traizoeiros,

con fachenda de asasinos

amóstranlle ao mundo inteiro.

(O soño do guieiro, 1986)

«HOME PEQUENO – DE VENENO»

Fuco, Fuquiño

piquirrichiño,

de homes, refugallo,

selso do feixismo.

Cativo de corpo,

cativo da ialma

encrenque boneco,

ditador «liñaza».

Alacrán con mando,

sapo con estrelas,

arañón con cruces,

cobra pezonenta.

…………………..

E homes e mulleres

lembrarante todos,

mais, cando te menten,

cuspirán con noxo!

Fuco, Fuquiño,

homiño pequeño,

Fuco, Fuquiño,

fol de veneno!

(O soño do guieiro, 1986)

GALICIA INFINDA

Galicia é infinda!

Nosa Galicia é máis que toda a Terra.

Non é xa o cativo currunchiño

que din escolas vellas.

Cómprenos desbotar antigos erros

fillos de mente estreita:

Galicia é infinda!

…………………………………………

Nosa Galicia é máis que toda a Terra.

Galicia só limita coa Saudade,

elástica fronteira

que serve para o tempo e para o espacio

–onde un galego está, atópase ela–,

mais que ninguén atravesala pode

inda que leve nos papés: Poeta.

(Galicia infinda, 1963)

O SOÑO DO GUIEIRO

 

Daniel, que lonxe estamos do teu soño:

do pantrigo, con mel e con manteiga,

pra a merenda dos louros picariños,

das «marelas», de enxebre pedigree,

vivas fontes de manteigoso celme,

dos castiros a inzaren as encostas,

dos outeiros coroados de carballos,

das maceiras en fror e os limoeiros,

das adeas vermellas das cardeiras,

dos liñares azúes salferidos,

das vizosas cortiñas e bacelos…

………………………………………..

A Galiza, arastora, é so matriz,

a Galiza, arastora, é so dinamo,

a espallar proletarios e enerxía

en sangueira letal. Forza a escoar,

polo aramio e o tren, cara ás Europas.

Manda Rañolas ao traballo esgrevio

e recebe Pedriños manxadores,

pra que durman o sono dos burócratas

no ambente esmorecido das súas vilas.

 

Dos fillos afoutados vende os folgos

e garda a vedrañeza e o desleixo.

Co engado das súas fillas e as vasoiras

manda, ás Caixas de Aforro,

divisas que arrequentan a Madride.

……………………………………………

Emporiso Daniel, Guieiro noso,

a Galiza é máis forte que o malfado

e ha de ser, o teu soño, realidade.

Eis o Voto, que cómpre che fagamos,

pra que, no alén froreza

o teu sorrir de BON E XENEROSO.

(O soño do guieiro, 1986)

POEMAS MEXICANOS:

O último apartado de Galicia infinda (1963) leva por título “Poemas mexicanos”. Son catorce poemas nos que mestura a técnica hilozoísta de Amado Carballo e unha dirección parecida da poseía nacional mexicana.

XACARANDA

 

A esta terra da infinda primadeira

a nova primadeira vai chegar

e a xacaranda teima en estoupar,

foguete malva, na mañán marceira.

 

Das súas ponlas pendura, churrusqueira,

axóuxeres azúes, a vibrar

nun ourente tanguido que enche o ar

e espalla o seu engado feiticeira.

 

Orballada de frores no chan deita,

a choiva malva–azul o parque enfeita…

E, verde muiñeira polo vran,

 

peneira o ardente sol, coas súas folliñas

da bris arrandeadas, e as herbiñas

recadan, a bulir, a lus no chan.

(Galicia infinda, 1963)

MORELIA

En troques das camelias

as orquídeas abrochan

das árbores frondentes

nas enrugas tonas.

O gris da canteiría,

eiquí virouse rosa.

Larpeiradas de freira

nos portaes de lousa.

Na volta dunha rúa

veise a casa da Troia….

Baixo un manto soalleiro,

Morelia silenzosa,

é loira Compostela

esquencida das choivas.

(Galicia infinda, 1963)

TABACHÍN

 

Froresce o tabachín…

súa vermella fogueira

alumea o xardín

–ledo roibén do abrente–.

Quéimase a primadeira

no tabachín ardente!

(Galicia infinda, 1963)

A DEFENSA DA LINGUA GALEGA:

A defensa e o compromiso de Florencio Delgado Gurriarán coa lingua galega é claro e contundente.

LOUVANZA DOS NOMES ENXEBRES

Volten a Valdeorras os nomes xenuínos:

Non máis «Correjanes» nin «Vega Molinos»;

sin Veiga Muíños e máis Correxais,

pois xa os «castrapismos» están por demais.

Arriba Penouta e abaixo «Penota»,

que é nome en «castrapo» e rima con «jota»;

afora «Jaoaza», nome cacofónico,

adiante Xaguaza, enxebre i eufónico.

Non trocar por feles os galaicos meles,

pronunciando «El Barco», «La Puebla e «Bajeles»

e «Vega de Cabo», «Villoria», «Otarielo»

e «Puerto Morisco» e «Repuricielo»

…………………………………………….

Xentes valdeorresas, voltade á eufonía

dos nomes antergos, baril fidalguía:

Que na nosa fala, de fina enxebreza,

de lene dozura, de egrexia nobreza,

do noso Valdeorras, benquerido lar,

os pobos e vilas volvamos nomear.

(Cantarenas, 1981)

PREGOS AO NAZARENO DUN VALDEORRÉS EMIGRADO

Deus Fillo, nado nas pallas

en corte de pegureiros,

Xesús que sanaches gafos

e deches a vista aos cegos,

que aos mudos fixeches falar

e camiñar aos tolleitos,

que abenzoaches os pobres,

que deches pan aos famentos

e que as bágoas enxugaches

dos que aturaron desprezos

e son benaventurados

xa que por TI foron bentos…

Dálles tamén a benzón

aos fillos do chan galego.

………………………………

Xesús, os que andan no mar,

queren rezarche en galego;

Xesús, os que sachan leiras,

queren rezarche en galego;

os que percorren o mundo,

porque hai fame nos seus eidos

e o pan afora percuran,

queren rezarche en galego:

Deixa que pregarche os deixen

no nobre falar galego,

para que non esmoreza

a lus da Fe nos seus peitos!

(Cantarenas, 1981)

CANTARENAS DO CASTRAPO

Verdade de «Perogrullo»

que cómpre non esquencer:

Galiza é soio Galiza

inda que o non queira ser.

……………………………..

O esquecernos o galego

para falar en castrapo,

é coma o choio da toupa

que os ollos deu por un rabo.

(O soño do guieiro, 1986)

Nas páxinas anteriores, presentabamos unha selección de textos –na maior parte fragmentaria– de Florencio Delgado Gurriarán. Animamos a todas as persoas a ler e adentrarse na poesía do autor valdeorrés para ter unha visión máis completa da súa obra. A poesía de Florencio podemos atopala –entre outros– nos seguintes volumes:

• Florencio Delgado Gurriarán. Obra poética. Edición de Xosé Ramón Pena. Edicións Xerais de Galicia. Vigo, 2022.
• Florencio Delgado Gurriarán. Bebedeira. Edición de Dulce Fernández Graña. Editorial Galaxia. Vigo, 2022.
• Florencio Delgado Gurriarán. Galicia infinda. Edición de Dulce Fernández Graña. Editorial Galaxia. Vigo, 2022.
• Florencio Delgado Gurriarán. O soño do guieiro. Edición de Dulce Fernández Graña. Editorial Galaxia. Vigo, 2022.