Nas primeiras décadas do século XX, aparecen en Europa un conxunto de movementos de renovación estética que van revolucionar todos os aspectos da arte. É o denominado vangardismo. Un dos terreos que sufriu a renovación estética foi o literario. Imitando o cambio producido en Europa, tamén en Galiza, nos anos 20 e 30, chegou a influencia do vangardismo á literatura. Temos, polo tanto, unha nova xeración de autores que van levar a cabo a renovación da poesía galega. Son os denominados vangardistas, novecentistas, xeración do 25 ou xeración do 22. Se ben a crítica non fala dun desenvolvemento pleno de movementos de vangarda nas nosas letras, o certo é que autores como Manuel Antonio, Amado Carballo, Álvaro Cunqueiro e Bouza-Brey, intentaron incorporar as novidades (os ismos) das vangardas. Ao primeiro que citamos –quizais o máis propiamente vangardista–, a Manuel Antonio, dedicamos, a continuación, unhas breves liñas na súa lembranza.
Vida e obra de Manuel Antonio.
Manuel Antonio Pérez Sánchez naceu en Rianxo o día 12 de xullo de 1900 e finou en Asados (Rianxo) 28 de xaneiro de 1930. Orfo de pai aos catro anos, pasa a maior parte da súa infancia coa avoa materna e cun tío crego en Iria Flavia e Padrón. Con once anos, temos a Manuel Antonio estudando o bacharelato en Compostela. Aquí decántase polo republicanismo e polo galeguismo. Nas súas estadías en Rianxo relacionouse con Rafael Dieste co que compartía o interese pola literatura e o nacionalismo, e mais co seu curmán Roxelio, que o animou a participar na vida literaria e na política.
Entre 1919 e 1923, cursa estudos de Náutica en Vigo. Son anos de formación cívica e cultural: le moito –especialmente os poetas vangardistas–, ingresa na Mocidade Galeguista e fai amizade cos intelectuais galegos da época, cos que manterá correspondencia: Risco -que será o que lle dea noticia dos movementos vangardistas que apareceron en Europa e na Península-, Vilar Ponte e Castelao. Tamén, por esta época, envía poemas ás publicacións periódicas galeguistas ou republicanas do momento (A Nosa Terra, Galicia, Ronsel…). De 1919 é o soneto “O sol da liberdade”, o seu primeiro poema publicado.
En 1922, publica xunto co pintor Álvaro Cebreiro o manifesto Máis alá!. Nel, arremete contra “os vellos” e propugna unha renovación estética e temática afastada do ruralismo decimonónico. No tocante á lingua, amosa “a máis agresiva intransixencia na Fala”. Para Manuel Antonio, a lingua galega é a ferramenta ideal dos escritores galegos.
Entre 1926 e 1927 fixo as prácticas de piloto da mariña mercante a bordo do pailebote Constantino Candeira, do que é capitán Augusto Lustres Rivas, a quen lle dedica De catro a catro, o poemario concibido durante as travesías nese barco. Nos dous anos seguintes, fai tres viaxes a América, pero a finais de 1929 desembarca en Cádiz por mor do agravamento da súa tuberculose, que lle provocará a morte, como xa dixemos, o día 28 de xaneiro de 1930.
A produción poética de Manuel Antonio é breve, arredor de 120 poesías clasificadas nos seguintes poemarios ou grupos de composicións:
- Con anacos do meu interior; 18 poemas; escrito entre 1920-1922.
- Foulas; 28 poemas; escrito entre 1922-1925.
- De catro a catro; 19 poemas; escrito entre 1926-1927.
- Sempre e mais despois; 8 poemas; escrito con posterioridade a De catro a catro.
- Viladomar; 6 poemas; escrito en 1928.
- Poemas soltos datados; 27 poemas escritos entre 1918-1928.
- Poemas soltos non datados; 15 poemas, algúns deles aparecen escritos nos últimos tempos da vida.
A crítica literaria sitúa a Manuel Antonio –sobre todo con De catro a catro– dentro do creacionismo. Un ismo que prescinde de toda mímese máis ou menos realista, pois o poeta pretende crear unha realidade autónoma. A técnica deste movemento xira arredor da imaxe como recurso case exclusivo. A irrupción de Manuel Antonio nas letras galegas con De catro a catro supuxo unha auténtica ruptura coa tradición. Os entendidos sinalan unha tripla orixinalidade na súa poesía: Unha orixinalidade lingüística debida á presenza de numerosos cultismos e o emprego por primeira vez nas nosas letras do léxico da navegación, unha orixinalidade temática debida a que tamén por primeira vez –coa excepción dalgunhas cantigas medievais de Paio Gómez Chariño– se ofrece unha visión do mar desde o propio mar e, finalmente, unha orixinalidade formal debida ao tratamento rupturista e as imaxes vangardistas.
Como diciamos, Manuel Antonio é o poeta vangardista que realmente rompe coa tradición literaria galega.
Escolma poética de Manuel Antonio
S.O.S
Todos presentíamos que a noite
preparaba algún sofisma
…E o faro estraviado
daba o S-O-S
n-o morse
…………-clave Orión-
…………………………d’as estrelas
…Eses brazos abertos d’a vela
son os mesmos d’o vento
que se despreguizou
…N-a man d’o Mar esquencidizo
os loceiros peteiran a bicada
…A estrela d’os cabarets
…c’un cigarro n-os beizos
…pide lume aos catro puntos cardinaes
…Pol-a Galaxia chea de seixos
un astro vello vai c’o seu farol
…Que dan os almanaques
pra esta meia-noite?
…Pero aínda non sabemos
de que banda vai chegar a meia-noite
…E o faro estraviado
vai esgotar o seu stock de S-O-S.
……………………….
sós
Fomos ficando sós
o Mar o barco e mais nós
…Roubanron-nos o Sol
…O paquebote esmaltado
que cosía con liñas de fume
áxiles cadros sin marco
…Roubaron-nos o vento
…Aquel veleiro que se evadeu
pol-a corda floxa d’o horizonte
…Este oucéano desatracou d’as costas
…e os ventos d’a Roseta
ourentaron-se ao esquenzo
…As nosas soedades
veñen de tan lonxe
como as horas d’o reloxe
…Pero tamén sabemos a maniobra
d’os navíos que fondean
a sotavento d’unha singladura
…N-o cuadrante estantío d’as estrelas
ficou parada esta hora:
…O cadavre d’o Mar
fixo d’o barco un cadaleito
…..Fume de pipa……… Saudade
…..Noite…… Silenzo…. Frio
…..E ficamos nós sós
…..Sin o Mar e sin o barco
…..nós.
…………………………
NAVY BAR
Este bar ten balances
…E tamén está listo
pra se facer á vela
…Encheron-nos o vaso
con toda a auga d’o Mar
pra compor un cock-tail de horizontes
…Pendurados d’as horas
…atlas xeográficos d`esperantos
están sin tradución
…E tatexan as pipas
c’o ademán políglota d’as bandeiras
…Ese cantar improvisado
………………………………é o mesmo
que xa se improvisou n-algures
…Quen chegou avisando-nos
d’esa cita noiturna que temos
c’o vento ao N E
n-a encrucillada d’as estrelas apagadas?
…Eiquí bebe de incónito
O Mariñeiro Desconecido
…-sin xeografía nin literatura-
…A noite d’os naufraxos
…c’o seu brazo salvavidas
…aferrará con nosco unha vela de chuvascos
…O vaso derradeiro
estaba cheo de despedidas
…Pol-as ruas dispersas
ibamo-nos fechando
cada un dentro d’a sua alta-mar
…N’o repouso d’algún vaso
todal-as noites naufraga o Bar.
…………………..
O CARTAFOL D’O VENTO
O vento perdeu as follas
d’o seu cartafol
…-esas que os chuvascos
……………………………mecanógrafos
…tecolean n-o manual d’os mastros?
…As gavotas non teñen quitasol
…pero fan raudos equilibrios
po-lo aramio transparente
de todal-as ortodrómicas d’o ceo
O pailebote sin velas
…-Serán esas que o vento
levou n-o seu cartafol?
…Tamén fai equilibrios n-o ronsel
…C’a boca aberta
…-cai-lle a baba-
…está mirándo-nos o babión d’o Sol.
…………………………
AO AFOGADO
Xa che levaran os ollos
…relingadores de lonxanías
e pescadores de profondidades
…Xa che levaran a voz
…asolagada n-a furna xiróvaga
por onde escoan as tempestades
…Xa che levaran os azos
…enmallados n-a rede sonora
d’os cordaxes ereutos
…O vento aínda escovaba
c’as poutas d’escuma
…n-a xerfa
…………..mais cadaleitos
…Ibas xuntando soedades
…Por un burato d’o Mar
chopaches un día a buscarte
…A noiva goleta
…enloitada de branco
…que cose roitas esquencidas
…acena n-o vento as suas velas
como ese pano d’as despedidas.
Para ter máis información de Manuel Antonio:
Víctor Freixanes recita o poema Sós de Manuel Antonio:
O grupo Aerials canta o poema Sós:
O grupo Milladoiro interpreta Sós:
Versión musicada do poema Navy Bar de Manuel Antonio nun espectáculo na Habana (2008) de Rómulo Sanjurjo e Lino Braxe:
